فرشی که جارو شد و خرمایی که تلخ!

نخست: بازاربین‌المللی فرش ایرانی

رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی تهران از کاهش شدید صادرات فرش می‎گوید و از این‎که جمهوری اسلامی فرصت‌های مناسب برای حضور چشمگیر در بازارهای جهانی فرش را «برای همیشه» از دست داده است. بازار جهانی فرش دستباف یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان دلار برآورد می‌شود و هشت کشور ایران، نپال، هند، پاکستان، ترکیه، چین، مصر و افغانستان در دو حوزه تولید و صادرات فعال هستند. البته در حال حاضر، صدور فرش ایرانی و ارائه آن در بازاهای بین‌المللی به «صفر» رسیده است. دلایل این رکود مطلق هم البته چندان ربط خاصی به تحریم ندارد؛ مشکلاتی که متولیان و فعالان فرش ایرانی مطرح می‌کنند؛ بیشتر داخلی است. به‌عنوان مثال، معمولا معامله انواع کالا در بازارهای جهانی، نقد نیست. اما صادرکنندگان ما در زمینه صدور هر کالایی مجبورند طی دوره دوماهه ارز حاصل از صادرات خود را به کشور برگردانند، به همین دلیل بیشترصادرکنندگان انگیزه‌ای برای صادرات ندارند؛ چون صادرکنندگان نمی‌توانند در زمان‌بندی مدنظر بانک مرکزی ارز حاصل از صادرات را به کشور بازگردانند. پرسش این است که چرا برخی مسئولان از این بدیهی‌ترین بخش از معامله که در معاملات داخل کشور هم معمول و مرسوم است، اطلاعی ندارند و با این عدم اشراف برقوانین بازارهای جهانی، موجب از بین رفتن بازار محصولات داخلی شده‌‎اند. به گفته یک فعال در زمینه فرش، به جایی رسیده‌ایم که ۸ میلیارد مردم جهان، ۴متر فرش ایرانی نمی‌خرند!

صادرات فرش ایرانی درگیرِ یک گره کور!

در حال حاضر، کشورهایی مانند افغانستان و هند، با به کار گرفتن طراحان و بافندگان مهاجرت کرده ایرانی، فرش تولید کرده و آن‌را به نام کشور خود در بازارهای جهانی عرضه می‌کنند. پس در این زمینه، ما نه فقط بازار جهانی، که حتی متخصصان طراحی فرش و بافندگان زبردست خود را هم از دست داده‌ایم.

دوم: بازار بین‌المللی زعفران

با وجود آن‌که تولید زعفران در ایران، قدمتی ۳ هزار ساله دارد و بیش از ۹۵ درصد این طلای سرخ در کشور ما تولید می‌شود، اما کوتاهی مسئولان دولتی در زمینه مواردی مانند بازاریابی، برندسازی، سورتینگ و بسته‌بندی‌های مناسب، موجب شده ایران یا جایگاه خود را از دست بدهد یا به جایگاه‌های پائین‌تر سقوط کند. اما اکنون به جایی رسیده‌ایم که کشورهایی مانند اسپانیا، چین و هند، که مجموع تولید زعفرانشان، جوابگوی مصرف کشور خودشان هم نیست، هرسال حداقل ۵۰ تا ۶۰ تن زعفران ایرانی خریده و بلافاصله با بسته‌بندی‌های چشمگیر، آن‌را به نام خود، در بازار‌های بین‌المللی می‌فروشند. اگر در سایت آمازون جست‌وجو کنید، با بسته‌بندی‌های لوکس زعفران توسط اسپانیا که بسیار گران هم فروخته می‌شود، مواجه خواهید شد. دلیل از دست دادن بازار جهانی زعفران هم مشابه دلیل از دست دادن بازار فرش است؛ جدای از مشکلات پولی و بانکی،  چالش‌هایی مانند عدم بسته‌بندی مناسب، خام فروشی، نبود برند و عدم توجه مسئولان دولتی به بخش کشاورزی موجب شده، بازار جهانی زعفران را از دست ایران خارج کرده. در این زمینه، خشکسالی‌های اخیر و عدم حمایت همه‌جانبه دولت از کشاورزان را هم نباید از نظر دور داشت.

سوم: بازار بین‌المللی پسته

قطب تولید پسته در ایران، استان کرمان است. پسته‌ای که در این استان تولید می‌شود؛ زمانی بازار جهانی بسیار پررونقی داشت و یکی از پنج محصول اصلی صادراتی بخش کشاورزی ما به شمار می‌رفت و ارزآوری بالایی داشت. پسته ایرانی هم مانند فرش و زعفران ایرانی، به دلیل کیفیت خاصش، به شدت خواهان داشت. اما در طی چند دهه گذشته، این بازار را هم از دست داده‌ایم و خطر نابودی، صنعت پسته ایران را تهدید می‌کند و باغ‌های پسته در استان کرمان در سکوت و بی‌خبری در حال خشک شدن هستند. رقبایی مانند آمریکا، ترکیه و یونان، با پرورش و کشت پسته ایرانی، جای ایران را در عرصه بازارهای جهانی پر کرده‌اند. رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان کرمان، معتقد است برای به دست آوردن دوباره این بازار، انجمن پسته به‌عنوان نهاد متولی بخش خصوصی و بازوی کارشناسی در کنار کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی، سازمان آب، مرکز تحقیقات کشاورزی، مرکز تحقیقات پسته رفسنجان و دیگر نهادهای متولی باید پای کار آمده و در یک برنامه جامع و وسیع مشکلات این حوزه را بررسی کنند.

چهارم: قبضه بازار جهانی خاویار توسط رقبا

خاویارهم از آن محصولاتی است که نوع دریای خزرش، بسیار معروف است و بازار جهانی بزرگی دارد. اما طی چندسال گذشته، تقریبا در نواحی خزری ایران، صید این ماهی متوقف شده و کارخانه فرآوری و بسته‌بندی آن، در میانکاله، تعطیل شده است. یکی از دلایل مهم از دست دادن این بازار، آلودگی دریای خزر، کاهش تعداد ماهیان خاویاری، عدم نگاه صنعتی به این مقوله-پرورش ماهیان خاویاری- و صید بی‌رویه و بدون جایگزین است. امروز، چین با استفاده از کارشناسان  و مولدان ایرانی توانسته رتبه نخست در تولید خاویار پرورشی را به خود اختصاص دهد! غفلت مسئولان ذی‎ربط، تولید و صادرات خاویار پرورشی ایران را به چین واگذار کرده! نکته قابل تامل این که، در حالی‌که در ایران دیگر خاویار تولید نمی‌شود اما برخی کشورها، خاویار خود را با برند ایرانی به بازارهای جهانی عرضه می‌کنند!

پنجم: و حالا خرما!

شاید باورنکنید، اما تا همین چندسال پیش، ایران دومین تولید و صادرکننده خرما در جهان بود. اما طبق روال معمول، این بازار را هم از دست داد. صادرکنندگان خرما در ایران می‌گویند در حال حاضر پاکستان، بازارهای بیش از ۳۰ ساله خرمای ایران در جهان را تصاحب کرده و پاکستانی‌ها در رفت‌وآمدهای مقامات دولتی این کشور با ایران، به دنبال دادوستد پایاپای خرما با ایران هستند! از دست بازار خرما، موجب شد امسال برخی کشاورزان، نخل‌های خود را به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر کنند، گرچه این مسئله، به صورت مکرر، از سوی مسئولان تکذیب شد.اما نکته قابل تامل این است که حتی نخل‌های فروخته شده هم برگشت خوردند! رئیس انجمن خرما می‌گوید نخلداران، هر نخل را تا یک ونیم میلیون فروخته‌اند، اما قطر، ۵۸۸ نفر نخلی را که خریداری کرده بود، به دلیل عدم تائید گواهی‌های بهداشتی، پس فرستاد! رئیس هیأت مدیره اتحادیه نخلداران استان خوزستان، نیز از بحران نخلستان‌ها در این استان خبر داده و گفته آبادانی که قبل از جنگ، شش ونیم میلیون نفر نخل داشت، امروز به یک میلیون نفر نخل رسیده است؛ و این یعنی پایان ماجرای خرمای ایرانی!

اکسپو، فرصتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای که جدی گرفته نمی‌شود!

نمایشگاه جهانی «اکسپو» یک رویداد بسیار مهم و پراهمیت در عرصه جهانی است؛ رویدادی غیرانتفاعی و محلی برای نمایش دستاوردهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، علمی کشورها و دورنمای توسعه آن‌ها است. این نوع نمایشگاه‌ها به‌طور عمومی دارای جنبه‌های انسانی، فرهنگی و اجتماعی هستند؛ اما در نهایت و با توجه به طول زمان برگزاری آن –حداقل 6 ماه- و حضور اغلب کشورهای دنیا و سازمان‌ها و مؤسسات بین‌المللی، از جمله سازمان‌های زیرمجموعه سازمان ملل، مشارکت کنندگان و بازدیدکنندگان به اهداف اقتصادی نیز دست پیدا می‌کنند. شوربختانه ما در طول دوره‌های گذشته «اکسپو»، هیچ برنامه‌ای برای این رویداد نداشته و نسبت به آن بی‌تفاوت بوده‌ایم و نتیجه این غفلت و بی‌توجهی به چنین رویدادهای جهانی، از دست دادن بازارها، تخریب برند ایرانی و کاهش فضای تعامل سازنده با دنیا بوده است. از سویی دیگر هم‌چنان که اشاره شد، تحریم‌های بین‌المللی وضعیت اقتصادی کشور را در شرایط بحرانی قرار داده است. بسیاری از بازرگانان حتی امکان بازگرداندن پول‌های خود به کشور را ندارند. در چنین شرایطی صادرات عملاً به مسیری یک طرفه و گاهی بن‌بست تبدیل شده است. به گفته رئیس سابق سازمان توسعه تجارت در طول پنج سال گذشته در حدود ۱۷ میلیارد دلار از بازار خود را از دست داده‌ایم و حدود هفت میلیارد دلار آن فقط مربوط به سال ۹۹ بوده که عدد بسیار بزرگی و با اهمیتی است.